[Fatherland] (Εκδήλωση 210)

Η ΑΛΕΦ μας κάλεσε την Κυριακή 2 Νοεμβρίου 2008 και ώρα 19:30 στην Αίθουσα Κασίων (3ης Σεπτεμβρίου 56, 2ος όροφος) στην προβολή της ταινίας
[Fatherland].
Πρόκειται για τηλεοπτική ταινία, παραγωγής 1994, η οποία κέρδισε το GRAND PRIZE, στην κατηγορία Video, στο GERARDMER FILM FESTIVAL του 1995 και είναι απ' τα ελάχιστα δείγματα κινηματογράφου εναλλακτικής Ιστορίας.
Σκηνοθεσία: Christopher Menaul. Το σενάριο έγραψαν οι Stanley Weiser και Ron Hutchinson, βασίζοντάς το στην νουβέλα του Robert Harris. Παίζουν οι Rutger Hauer, Miranda Richardson, Peter Vaughan κ. ά.
Η κινηματογράφηση έγινε στην Πράγα και στα περίχωρά της.

Σχόλια από Μανωλά Εμμανουήλ μετά την προβολή :
Υπήρξαν αρκετοί νέοι θεατές, που συμμετείχαν στις συζητήσεις, πριν και μετά την προβολή της ταινίας.
Η ταινία ήταν βασικά αστυνομική με ένα μεγάλο μυστικό καλά κρυμμένο. Μερικοί από τους χαρακτήρες αναπτύχθηκαν πολύ, άλλοι περιγράφτηκαν πολύ επιφανειακά.
Αναπόφευκτα έγιναν συγκρίσεις των γεγονότων της πραγματικής ιστορίας και εκείνων που παρουσιάστηκαν στην ταινία. Επίσης αναφέρθηκαν διαφορές που είχε η ταινία σε σύγκριση με την αρχική νουβέλα. Όπως έδειξε η συζήτηση, κάποιες λεπτομέρειες αντιμετωπίστηκαν με αναληθοφάνεια, που οδήγησε στην κριτική ότι το τέλος δόθηκε πρόχειρα. Ίσως να απογειωνόταν η ταινία με ένα διαφορετικό τέλος.

---

Το έγγραφο με τα σχόλια του Γιώργου Κατσαβού για την ταινία και την εποχή της ήταν πολύ κατατοπιστικό:

FATHERLAND (1994)
Σκηνοθεσία: Christopher Menaul
Σενάριο: Stanley Weiser & Ron Hutchinson πάνω στην νουβέλα του Robert Harris
Παίζουν: Rutger Hauer, Miranda Richardson ...

Εναλλακτική Ιστορία: Ένα απο τα τελευταία κεφάλαια της Λογοτεχνίας Επιστημονικής Φαντασίας. Μπορεί να θεωρήσουμε ότι γεννήθηκε απ’ την ιδέα των παράλληλων κόσμων ή των άλλων διαστάσεων όπου υπάρχει η Γη με εξέλιξη λίγο διαφορετική απ’ την γνωστή μας. Εκεί ο ήρωας, με κάποιο τρόπο, φυσικό ή μηχανικό, περνάει τελικά στον δικό μας κόσμο. Η Εναλλακτική ιστορία αντλεί τα θέματά της απ’ το παρελθόν. Πιάνει κομβικά σημεία της Ιστορίας, γνωστά σε όλους, κι’ αναπτύσσει διαφορετικές εκβάσεις και τις εξελίξεις που τις συνεπάγονται.

Στην Λογοτεχνία έχουν γραφτεί εκατοντάδες νουβέλες, διηγήματα κλπ. πάνω στα σταυροδρόμια της Ιστορίας. Στον κινηματογράφο όμως τα πράγματα είναι φτωχά ακόμα. Εδώ έπρεπε να βρεθεί ένα θέμα, γνωστό σε όλους, τεράστιο και λίγο αμφίρροπο. Κι αυτό ήταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Η πρώτη παρουσίαση ήταν η Αγγλική τηλεοπτική (mini) σειρά [The Other Man] (1964) με τον Michael Caine, που έδειχνε την συνθηκολόγηση της Αγγλίας μετά τον θάνατο του Τσώρτσιλ το 1940. Τον επόμενο χρόνο έχουμε την Αγγλική ταινία [It happened here] (1965) που δείχνει την εισβολή των Γερμανών στην Αγγλία του 1940 και την σύνδεση της χώρας στο άρμα του Άξονα.

Το 1992 ο δημοσιογράφος Robert Harris έγραψε την νουβέλα [Fatherland] που έγινε αμέσως bestseller. Ο σκηνοθέτης Mike Nichols ([Ο Πρωτάρης], [Catch-22], [Εργαζόμενο Κορίτσι]) προσέφερε $ 1.000.000 για τα δικαιώματα της νουβέλας, με πρόθεση να την γυρίσει ταινία. Κανένα όμως studio του Hollywood δεν ενδιαφέρθηκε κι έτσι η παραγωγή εγκαταλείφτηκε κι η ΗΒΟ την γύρισε τηλεοπτική ταινία.

Στην ταινία ένας αφηγητής μας εισάγει στην νέα κατάσταση. Μας εξιστορεί μια άλλη δυνατότητα που θα μπορούσε να είχε(;) συμβεί. Στην πορεία των ιστορικών γεγονότων γίνονται κάποιες παραδοχές κι έτσι ξεκινούν διαφορετικά (απ’ την δική μας πραγματικότητα) γεγονότα, που με μορφή χιονοστιβάδας αλλάζουν τα πάντα. Στο βιβλίο ο συγγραφέας παρουσιάζει αρκετά κομβικά σημεία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δίνοντάς τους διαφορετική εξέλιξη. Η ταινία είναι πιο φειδωλή κι εστιάζει στην κακή εξέλιξη της Απόβασης στην Νορμανδία, την ανακάλυψη του πυρηνικού όπλου απ’ τους Γερμανούς και την συνθηκολόγηση της Βρεττανίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτραβιούνται στην ήπειρό τους, εκδικούνται – νικούν την Ιαπωνία κι η Ευρώπη μένει στον Άξονα. Οι Ρώσοι, έχουν συρρικνωθεί πέρα απ’ τα Ουράλια και, μόνοι τους, συνεχίζουν ν’ αγωνίζονται. Έτσι τ’ όνειρο του Χίτλερ (τo αναφέρει στο [Αγών μου]) υλοποιείται κι η Ευρώπη γίνεται η Fatherland με ξακουστή πρωτεύουσα το Βερολίνο, του πρώτου Αρχιτέκτονα του 3ου Ράιχ, Άλμπερτ Σπέερ. Το σενάριο, μετά την εισαγωγή που μας κάνει στον νέο κόσμο, μας βάζει στον κυρίως μύθο.

Είναι το 1964 κι ο Χίτλερ γιορτάζει τα 75α γενέθλια του. Το Ναζιστικό καθεστώς έχει κατορθώσει να δώσει (ή μάλλον να δείχνει) ένα ανθρώπινο πρόσωπο στην κοινωνία της Ευρώπης. Ο πόλεμος είναι κάπου πολύ μακριά (ομοιότητα με το [1984] του Όργουελ) κι απλώς μόλις αναφέρεται μέσα στην κοινωνία της ευδαιμονίας. Όλα δείχνουν μια πρόοδο κι ευημερία. Μέσα σ’ αυτόν τον ιστό δένεται η κυρίως υπόθεση της ταινίας, η οποία αρχίζει σαν μια κοινή αστυνομική ιστορία με τον ντέτεκτιβ της, μόνο που εδώ στην θέση του έχουμε τον Xavier March, ταγματάρχη των SS, μέλους της Kriminapolizei (Kripo). Έναν, πραγματικά, συμπαθητικό τύπο, που φαίνεται να ενσαρκώνει όλα τα πρότυπα του αγγλοσάξονα ομόλογού του (χωρισμένου με παιδί, αντικομφορμιστή, γκομενάκια...). Αυτός είναι το τραγικό πρόσωπο της ταινίας, ήρωας του πολέμου με τα Δυτικά Κράτη (υπηρέτησε κυβερνήτης Υποβρυχίου). Η ταινία καταφέρνει να μας περάσει το ύφος των ’60 και πολύ πετυχημένα το κλίμα της νέας εποχής! Χωροταξικά είναι προσεγμένη η παρουσίαση πολεοδομικών στοιχείων του Νέου Βερολίνου (που ήταν δημοσιευμένα σαν σχέδια του Άλμπερτ Σπέερ). Έτσι εμφανίζονται ψηφιακά στο φιλμ, η Grosse Halle, ύψους 200μ., η Αψίδα του Θριάμβου, ύψους 120μ. και κάποια πλάνα μοντέρνων κτιρίων. Βέβαια η υποβόσκουσα τρομοκρατία δεν κρύβεται κάτω απ’ το προσωπείο της ευημερίας. Οι ρατσιστικές ιδέες υπάρχουν (θυμηθείτε τι βλέπει η κοπέλα μέσα απ’ το πούλμαν). Ο έλεγχος, ακόμα και για τις φωτογραφίες, μας αφυπνίζει - τα πράγματα δεν είναι όπως τα παρουσιάζουν.

Όπως είναι φυσικό υπάρχουν διαφορές μεταξύ νουβέλας και ταινίας. Στο βιβλίο ο συγγραφέας έχει 3 σημεία που άλλαξαν την πορεία του πολέμου:
-την νίκη των Γερμανών στον Καύκασο (πετρέλαια)
-την αλλαγή των κωδικών του Enigma (οπότε τα U-boats πέτυχαν τον αποκλεισμό της Βρετανίας)
-το διηπειρωτικό βλήμα παράλληλα με την Ατομική Βόμβα (έμμεση απειλή κατά των USA).

Το φιλμ ανοίγει πιστά προς το βιβλίο με την ανακάλυψη του πτώματος του Joseph Buhler και μετά αλλάζει τοποθεσίες κι ονόματα, π.χ. η δολοφονία του Franz Luther (τo όνομα στο βιβλίο είναι Martin και τ’ άλλαξαν για να μην επηρεάσει το κοινό των ΗΠΑ) στην ταινία γίνεται σε σταθμό τραίνου ενώ στο βιβλίο γίνεται στα σκαλιά της Grosse Halle. Το κεφάλαιο που η δημοσιογράφος κι ο March πάνε στην Ελβετία (ακόμα και στην Fatherland ουδέτερη!) για να βρουν ίχνη του λογαριασμού του Luther λείπει απ’ το φιλμ. Ένας χαρακτήρας που δεν υπάρχει στο βιβλίο είναι η πρώην ντίβα Anna Von Hagen, που δίνει στην Maguire στοιχεία. Ακόμα, ενώ με τα στοιχεία η δημοσιογράφος πήγαινε στην Ελβετία, στην ταινία πετυχαίνει να τα δώσει, τελευταία στιγμή στον Πρόεδρο Κέννεντυ, την ώρα που πηγαίνει στην διάσκεψη κι εκείνος την ακυρώνει αμέσως. Κινηματογραφικά πιο δραματικό αλλά και πιο απίθανο.

Η ταινία, το 1995 προτάθηκε στο [Academy of S.F., Fantasy & Horror Films Usa] για την κατηγορία [Best Single Genre TV Presentation]. Προτάθηκε για EMMY στα [special visual effects]. Η Miranda Richardson κέρδισε το [Golden Globe] ως γυναίκα ηθοποιός σε έργο για TV, κι ο σκηνοθέτης πήρε το Grand Prize στο [Gerardmer Film Festival] για έργο για TV.

Για την ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΛΕΣΧΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ
Γιώργος Κατσαβός (LESTER)
29-10-2008